ΔΕΠΥ
Συμπτώματα, αίτια και θεραπεία
Written by Child Psychiatrist Konstantopoulou Frinta and Psychiatrist Gkiouzelis Ioannis on 03 February 2022
Reviewed by Ioanna Vlassi from our scientific team
Τι είναι η ΔΕΠΥ
Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και η υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ) είναι μια διαταραχή που επηρεάζει τον τρόπο συμπεριφοράς ενός ανθρώπου. Οι πάσχοντες δείχνουν ακούραστοι, δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν σε κάτι και μπορεί να δρουν παρορμητικά.
Τα συμπτώματά της μπορεί κανείς να τα διακρίνει από πολύ μικρή ηλικία, από 3 ετών κιόλας, και γίνονται ακόμη πιο εμφανή όταν το παιδί ξεκινά να πηγαίνει σχολείο.
Η πλειοψηφία των διαγνώσεων πραγματοποιείται μεταξύ 6 και 12 ετών, σύμφωνα με στοιχεία του nhs.uk.
Τα συμπτώματα συνήθως αυξάνουν με την πάροδο της ηλικίας, ωστόσο πολλοί ενήλικοι που έχουν διαγνωστεί με ΔΕΠΥ από την παιδική ηλικία συνεχίζουν να παρουσιάζουν δυσκολίες στην ενήλικη ζωής τους.
Η ΔΕΠΥ μπορεί να συνυπάρχει και με άλλες ασθένειες όπως οι αγχώδεις διαταραχές, οι μαθησιακές δυσκολίες, οι συναισθηματικές διαταραχές.
Η συχνότητα εμφάνισής της είναι περίπου στο 5-7% του μαθητικού πληθυσμού, ενώ η αναλογία περιστατικών ανά φύλο είναι 3 προς 1, με τα αγόρια να υπερτερούν.
Αίτια ΔΕΠΥ
Τα αίτια πρόκλησης της ΔΕΠΥ δεν είναι σαφώς καθορισμένα. Ωστόσο, φαίνεται να εμφανίζεται συχνότερα στα μέλη ίδιων οικογενειών, γεγονός που σημαίνει ότι πιθανόν υπάρχουν γενετικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη νόσο. Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν είναι περιβαλλοντικοί ή διαταραχές στο κεντρικό νευρικό σύστημα του παιδιού.
Κάποιοι παράγοντες κινδύνου που μπορεί να ευθύνονται είναι η γέννηση ελλιποβαρούς νεογνού, η πρόωρη γέννηση (πριν την 37η εβδομάδα κύησης), το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση ουσιών, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Συμπτώματα ΔΕΠΥ
Τα συμπτώματα εκφράζονται με την διάσπαση προσοχής, την παρορμητικότητα/υπερκινητικότητα ή ως ένας συνδυασμός των δύο παραπάνω. Μπορούν να είναι είτε ήπια είτε πιο έντονα και αν δεν αντιμετωπιστούν μπορούν να συνεχιστούν μέχρι την ενήλικη ζωή. Η ΔΕΠΥ παρουσιάζεται συχνότερα σε αγόρια και η έκφρασή της μπορεί να είναι διαφορετική σε κάθε φύλο. Δηλαδή τα κορίτσια μπορεί να παρουσιάζουν πιο έντονα στοιχεία διάσπασης προσοχής, ενώ τα αγόρια πιο έντονα στοιχεία υπερκινητικότητας.
Συμπτώματα διάσπασης προσοχής:
- Αδυναμία να μείνει συγκεντρωμένος σε μια δραστηριότητα/ ένα μάθημα
- Δεν ακούει όταν του μιλάνε, ακόμη και αν απευθύνονται απευθείας σε εκείνον.
- Δεν μπορεί να ολοκληρώσει μια δουλειά που πρέπει να κάνει και δεν μπορεί να ακολουθήσει οδηγίες.
- Αδυνατεί να οργανώσει δραστηριότητες και εργασίες.
- Αποφεύγει να κάνει πράγματα που απαιτούν συγκέντρωση π.χ. διάβασμα στο σπίτι.
- Χάνει συνεχώς πράγματα που χρειάζονται για να κάνει μια εργασία π.χ. μολύβια, σημειώσεις, ακόμη και παιχνίδια.
- Αποσπάται εύκολα.
- Ξεχνά να κάνει τις εργασίες που πρέπει.
- Συμπτώματα υπερκινητικότητας/παρορμητικότητας.
- Κινείται νευρικά ή στριφογυρίζει στο κάθισμά του.
- Δυσκολεύεται να κάτσει καθιστός στην αίθουσα ή σε άλλες δραστηριότητες.
- Θέλει να είναι συνεχώς σε κίνηση.
- Γυρίζει γύρω γύρω ή σκαρφαλώνει σε περιστάσεις που δεν αρμόζει.
- Δεν μπορεί να ολοκληρώσει μια δραστηριότητα ήσυχα.
- Μιλάει υπερβολικά πολύ.
- Διακόπτει όταν μιλάει κάποιος άλλος.
- Δυσκολεύεται να περιμένει να έρθει η σειρά του.
- Εισβάλλει στη συζήτηση και στα παιχνίδια άλλων ή τους διακόπτει.
- Δεν έχει αίσθηση του κινδύνου.
Για να τεθεί η διάγνωση θα πρέπει να πληρούνται τουλάχιστον 6 από τα κριτήρια που έχει θέσει ο ΠΟΥ από μία τουλάχιστον κατηγορία, είτε υπερκινητικότητα/παρορμητικότητα είτε διάσπαση προσοχής.
Διάγνωση και εξετάσεις για ΔΕΠΥ
Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, ο εκπαιδευτικός είναι ο πρώτος που αντιλαμβάνεται ότι το παιδί πιθανόν να αντιμετωπίζει πρόβλημα ελλειμματικής προσοχής. Φυσικά, και οι γονείς μπορεί να παρατηρήσουν τη συμπεριφορά αυτή, ωστόσο η επιβεβαίωση έρχεται συνήθως όταν τα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο και οι απαιτήσεις για προσοχή και συγκέντρωση είναι πιο αυξημένες. Και ο παιδίατρος μπορεί να διαπιστώσει τυχόν διαταραχή, αλλά σε κάθε περίπτωση αρμόδιος να κάνει τη διάγνωση και να χορηγήσει θεραπεία είναι ο παιδοψυχίατρος. Η εξέταση από το γιατρό περιλαμβάνει τη συνέντευξη με τον ασθενή και τους γονείς, όπου συγκεντρώνεται το ατομικό και οικογενειακό ιατρικό ιστορικό του, οι γονείς και ίσως και οι καθηγητές μπορούν να συμπληρώσουν ερωτηματολόγια τα οποία αξιολογεί στη συνέχεια ο ειδικός.
Για να τεθεί η διάγνωση πρέπει να πληρούνται τουλάχιστον 6 κριτήρια από την κάθε διαταραχή, δηλαδή τουλάχιστον 6 από τη διάσπαση προσοχής και τουλάχιστον 6 από την υπερκινητικότητα/παρορμητικότητα, να παρατηρούνται σε δύο όπως τα έχει θέσει η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία (DSM-5).
Τα κριτήρια αυτά αφορούν στα συμπτώματα που αναγράφονται παραπάνω. Τα συμπτώματα αυτά πρέπει να επιμένουν για τουλάχιστον 6 μήνες, να έχουν ξεκινήσει πριν την ηλικία των 12 ετών, να παρουσιάζονται σε πολλούς τομείς της ζωής και όχι μόνο σε έναν (ώστε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο το παιδί να αντιδρά στους γονείς ή σε κάποιον δάσκαλο που δεν θέλει). Επίσης, είναι σημαντικό ο ψυχίατρος να αξιολογήσει τον ασθενή και για πιθανές άλλες διαταραχές που μπορεί να ευθύνονται για αυτή τη συμπεριφορά, ώστε μέσω της διαφοροδιάγνωσης να καταλήξει στη διάγνωση της ΔΕΠΥ.
Θεραπεία και αντιμετώπιση ΔΕΠΥ
Η θεραπεία στοχεύει στην ανακούφιση από τα συμπτώματα και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του παιδιού. Το θεραπευτικό σχήμα που συνήθως ακολουθείται είναι συνήθως εξατομικευμένο και συμπεριλαμβάνει εργοθεραπεία, ειδική διαπαιδαγώγηση, ψυχοθεραπεία , ψυχοεκπαίδευση , συμβουλευτική γονέων και όταν κρίνεται απαραίτητη κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.
Τα φάρμακα που έχουν εγκριθεί προς χρήση από τον ΕΟΦ είναι η μεθυλοφαινιδάτη και η ατομοξετίνη. Τα φάρμακα συνταγογραφούνται και χορηγούνται από τον υπεύθυνο θεράπων ιατρό. Κάποια χορηγούνται καθημερινά και άλλα μόνο τις ημέρες του σχολείου. Σε κάθε περίπτωση δεν πρέπει να λαμβάνετε φάρμακα χωρίς την έγκριση του γιατρού σας. Το ίδιο ισχύει και με τη δοσολογία αλλά και τη διάρκεια λήψης τους. Μόνο ο γιατρός είναι αρμόδιος να τροποποιήσει τη χρήση ενός φαρμάκου ή να προτείνει τη διακοπή του.
Αν παρουσιαστεί οποιαδήποτε παρενέργεια από τη λήψη φαρμάκου θα πρέπει να ενημερώσετε αμέσως το γιατρό σας και να λάβετε οδηγίες για τη χρήση του.
Ταυτόχρονα με τη φαρμακοθεραπεία είναι σημαντική και η ψυχοθεραπεία, η οποία θα βοηθήσει όχι μόνο στη ΔΕΠΥ αλλά και στις συνοδές παθήσεις που τυχόν υπάρχουν, όπως στις διαταραχές άγχους, καθώς και στις συναισθηματικές διαταραχές.
Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία είναι η θεραπεία που επιλέγεται συχνότερα.
Με την ψυχοεκπαίδευση και την κατάλληλη συμβουλευτική στους γονείς ή του δασκάλους του παιδιού, αντιμετωπίζονται ολιστικά και τα προβλήματα συμπεριφοράς του ατόμου με ΔΕΠΥ, επιβραβεύοντας τις καλές συνήθειες του παιδιού έναντι αυτών που δεν είναι δόκιμες.
ΔΕΠΥ Ενηλίκων
Οι επιστημονικές εκτιμήσεις σχετικά με τη ΔΕΠΥ ενηλίκων αναφέρουν ότι η διαταραχή εντοπίζεται περίπου στο 4% του συνολικού πληθυσμού. Πρόκειται ουσιαστικά πάντα για αδιάγνωστη ΔΕΠΥ που έχει εμφανιστεί ήδη από την παιδική ηλικία, αλλά δεν αναγνωρίστηκε και δεν αντιμετωπίστηκε. Πάντως, η ΔΕΠΥ, αν και αποτελεί χρόνια διαταραχή, μπορεί να αντιμετωπιστεί επιτυχώς ακόμη και στην ενήλικη ζωή και να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής και η παραγωγικότητα και κοινωνική προσαρμοστικότητά του ασθενή
Μερικά από τα συμπτώματα που παρουσιάζουν οι ενήλικες με ΔΕΠΥ είναι:
Τα κριτήρια αυτά αφορούν στα συμπτώματα που αναγράφονται παραπάνω. Τα συμπτώματα αυτά πρέπει να επιμένουν για τουλάχιστον 6 μήνες, να έχουν ξεκινήσει πριν την ηλικία των 12 ετών, να παρουσιάζονται σε πολλούς τομείς της ζωής και όχι μόνο σε έναν (ώστε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο το παιδί να αντιδρά στους γονείς ή σε κάποιον δάσκαλο που δεν θέλει). Επίσης, είναι σημαντικό ο ψυχίατρος να αξιολογήσει τον ασθενή και για πιθανές άλλες διαταραχές που μπορεί να ευθύνονται για αυτή τη συμπεριφορά, ώστε μέσω της διαφοροδιάγνωσης να καταλήξει στη διάγνωση της ΔΕΠΥ.
Διάσπαση προσοχής
- Συχνά λάθη στη δουλειά γιατί δεν ελέγχουν ξανά αυτά που έκαναν.
- Δυσκολία να ολοκληρώσουν μια δουλειά επειδή χάνουν το ενδιαφέρον τους.
- Δυσκολία να παρακολουθήσουν μια συζήτηση.
- Αφηρημάδα.
- Ξεχνούν και αμελούν να ολοκληρώσουν τις υποχρεώσεις τους.
- Αναβάλλουν τα πάντα.
Υπερκινητικότητα/παρορμητικότητα
- Δεν μπορούν να κάτσουν σε μια θέση.
- Αλλάζουν συνεχώς στάση.
- Αδυνατούν να περιμένουν σε ουρά.
- Μιλούν υπερβολικά.
- Συχνά διακόπτουν τους άλλους.
- Είναι συνεχώς σε εγρήγορση.
- Είναι ανυπόμονοι.
- Συχνά λενε κάτι χωρίς να το έχουν σκεφτεί και μετά το μετανιώνουν.
- Τους εκνευρίζουν οι αργοί άνθρωποι.
Άλλα χαρακτηριστικά είναι ότι έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση λόγω αποτυχιών, παρουσιάζουν εκρήξεις θυμού και έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις, πραγματοποιούν αγορές για τις οποίες αμέσως μετανιώνουν, έχουν παραβατική οδηγική συμπεριφορά.
Βασικό βήμα προς την αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ είναι η αναγνώριση και η αποδοχή του προβλήματος, της οποίας η διάγνωση γίνεται μόνο από ψυχίατρο. Είναι σημαντικό ο ασθενής να νιώσει απενοχοποιημένος και η οικογένειά του να αντιληφθεί την ιδιαιτερότητα της κατάστασης και να εκπαιδευτεί στο πώς μπορεί να τον κατανοήσει και να τον βοηθήσει.
Η θεραπεία που εφαρμόζεται συνήθως είναι η ψυχοθεραπεία σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή. Τα φάρμακα που λαμβάνονται είναι η μεθυλοφαινιδάτη και η ατομοξετίνη. Η ψυχοθεραπεία διδάσκει τον ασθενή τεχνικές αντιμετώπισης της παρόρμησης, της υπερκινητικότητας, της αναβλητικότητας και της απροσεξίας που παρουσιάζει. Βοηθά τον ασθενή να γίνει πιο υπεύθυνος, να αποκτήσει ενσυναίσθηση και να ανακτήσει την αυτοπεποίθησή του, θέτοντας ρεαλιστικούς στόχους.
Πώς να επιλέξω τον κατάλληλο γιατρό για τη ΔΕΠΥ
Ο κατάλληλος γιατρός για τη ΔΕΠΥ είναι ο παιδοψυχίατρος για τα παιδιά και τους εφήβους και ο ψυχίατρος για τους ενήλικες. Είναι σημαντικό να απευθυνθείς σε έναν γιατρό στον οποίο θα νιώσεις ότι έχεις εμπιστοσύνη. Η ΔΕΠΥ είναι μία νόσος που θέλει παρακολούθηση και σταθερή επικοινωνία ειδικού-παιδιού, γι’ αυτό είναι απαραίτητο να υπάρχει καλή επαφή και εμπιστοσύνη.
Για να επιλέξεις τον καλύτερο επιστήμονα υγείας για εσένα θα πρέπει να λάβεις υπόψιν την επαγγελματική του εμπειρία και το επιστημονικό του υπόβαθρο, καθώς και τα περιστατικά που έχει ήδη αναλάβει στο παρελθόν. Στο doctoranytime μπορείς να διαβάσεις τις εμπειρίες και αξιολογήσεις άλλων ασθενών που επισκέφθηκαν στο παρελθόν τον ίδιο γιατρό.
Κόστος θεραπείας ΔΕΠΥ
Το κόστος της θεραπείας δεν μπορεί να καθοριστεί από πριν και εξαρτάται από το είδος της θεραπείας που θα χρειαστεί αλλά και το γιατρό που θα επιλέξεις. Απαιτούνται συνεδρίες σε ειδικό και πιθανόν φαρμακευτική αγωγή.
Μύθοι και αλήθειες για τη ΔΕΠΥ
Η ΔΕΠΥ επηρεάζει τον ύπνο του ασθενή.
Όχι, ο ύπνος ενός ασθενή δεν επηρεάζεται από την ύπαρξη της ΔΕΠΥ. Αν συνυπάρχουν διαταραχές ύπνου, αυτές δεν οφείλονται στη συγκεκριμένη πάθηση. Συχνά όμως τα άτομα με ΔΕΠΥ, έχουν μειωμένες ανάγκες ωρών ύπνου.
Η ΔΕΠΥ ενηλίκων εμφανίζεται σε μεγάλη ηλικία και δεν σχετίζεται με τη ΔΕΠΥ παιδιών και εφήβων.
Συνήθως η ΔΕΠΥ ενηλίκων είναι η εξέλιξη της ΔΕΠΥ παιδιών που έχει μείνει αδιάγνωστη και το πρόβλημα έχει χρονίσει. Στην πλειοψηφία των περιστατικών δεν έχει γίνει παρέμβαση στην παιδική ηλικία με αποτέλεσμα να συνεχίσει και στην ενήλικη ζωή.
Ωστόσο, όταν η Διάσπαση Προσοχής, ξεκινά στην ενήλικη ζωή, είναι δευτερογενής και οφείλεται σε άλλη αιτία.
Ένας ασθενής με ΔΕΠΥ δεν χρειάζεται απαραιτήτως θεραπεία.
Οι συνέπειες στη ζωή ενός ατόμου με ΔΕΠΥ αν δεν διαγνωστεί και δεν λάβει θεραπεία μπορεί να είναι πολύ δυσάρεστες. Τα κενά που θα έχει στη σχολική του επίδοση θα επιδεινώσουν το αίσθημα ματαίωσης που θα νιώθει και έτσι, μπορεί να στραφεί ακόμη και στην παραβατικότητα.
Είναι σημαντικό να αντιμετωπιστεί, γιατί πρόκειται για μια εύκολη πάθηση με ορατά αποτελέσματα της θεραπείας. Πρέπει να μπορεί να αποδώσει ένα παιδί στο μέγιστο που μπορεί, να είναι δημιουργικός και κοινωνικός. Πιθανόν λοιπόν, να προσπαθήσει να ακολουθήσει μια αποκλίνουσα συμπεριφορά, διότι θα νιώθει ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε υποχρεώσεις, που απαιτούν καλή οργάνωση και πνευματική προσπάθεια.
Συχνές ερωτήσεις σε γιατρούς για τη ΔΕΠΥ
Η κλινική εικόνα είναι παρόμοια με αυτή της διπολικής διαταραχής, ωστόσο δεν γίνεται να το μπερδέψει κανείς γιατί η διπολική διαταραχή αφορά σε ενήλικες, ενώ η ΔΕΠΥ σε μικρά παιδιά. Η Διάσπαση Προσοχής και η Υπερκινητικότητα αποτελούν συμπτώματα αναπτυξιακών διαταραχών, για το λόγο αυτό θα πρέπει να γίνει εκτεταμένο και πλήρης διαγνωστικός έλεγχος.
Η συνήθης ηλικία που γίνεται η διάγνωση είναι τα 6-7 έτη, δηλαδή όταν τα παιδιά ξεκινούν να πηγαίνουν στο σχολείο και πρέπει να συγκεντρωθούν για να παρακολουθήσουν το μάθημα. Ενδείξεις μπορεί να υπάρχουν ακόμη και από την ηλικία των 3 ετών, όπου παρατηρούμε πολύ έντονη υπερκινητικότητα και δυσκολία να παραμείνει το παιδί. Σε μία δραστηριότητα. Όμως, σαφή εικόνα μπορούμε να έχουμε μόνο όταν το παιδί πηγαίνει στο σχολείο.
Η διάγνωση της ΔΕΠΥ πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από ειδικό. Η αυτοδιάγνωση φυσικά και μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη διάγνωση. Ωστόσο, όταν η διάγνωση τίθεται από εξειδικευμένο γιατρό και αφού έχει προηγηθεί η αξιολόγηση των κριτηρίων που ορίζει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, δεν είναι εφικτό να είναι λανθασμένη. Είναι σημαντικό όμως να γίνει διάγνωση από ειδικό, διότι ειδικά τα έξυπνα παιδιά έχουν την ικανότητα να καλύπτουν την μη ικανότητά τους στη συγκέντρωση με αποτέλεσμα να έχουν κενά στο σχολείο, τα οποία θα δυσκολευτούν να καλύψουν αν η διάγνωση δεν γίνει εγκαίρως.
Σε ένα ποσοστό 35% των ασθενών με ΔΕΠΥ συνυπάρχουν μαθησιακές διαταραχές. Επίσης, οι αγχώδεις διαταραχές, οι συναισθηματικές διαταραχές, η διαταραχή διαγωγής είναι παθήσεις που έπονται της εμφάνισης της ΔΕΠΥ και οφείλονται σε αυτήν.
Ένας ασθενής με ΔΕΠΥ πολλές φορές αντιλαμβάνεται αντιλαμβάνεται τις δυσκολίες του και δυσφορεί για αυτές. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, ειδικά σε πιο ήπια περιστατικά, όπου δεν αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει και το εκλαμβάνει μόνο μέσα από τη δυσφορία των οικείων του. Για να μην συμβαίνουν λοιπόν ματαιώσεις μέσα στο σχολικό πλαίσιο και στην κοινωνική ζωή του παιδιού, συνιστάται να αναζητήσουμε θεραπεία άμεσα ώστε να ανακτήσει τη χαμένη του αυτοπεποίθηση και να μπορέσει να προοδεύσει.